BBC Arapça Servisi tarafından yapılan bir araştırmaya göre Mısır, iklim değişikliğiyle ilgili eylemleri tartışmak üzere COP27’ye ev sahipliği yaparken bir petrol terminali ülkenin Kızıldeniz kıyısına her gün 40 bin metreküp (16 olimpik yüzme havuzuna eşdeğer) zehirli su akıtıyor. Gezegen ısınırken okyanus yaşamının korunması için umut aşılayan bir mercan türü yok olma tehlikesi altında.

• Ziad Al-Qattan
• Unvan,BBC Arapça Servisi

BBC ve kâr amacı gütmeyen gazetecilik grubu SourceMaterials’a ulaşan sızdırılmış belgeler, Mısır’ın Ras Shukeir petrol terminalinden üretim atık suyunun her gün Kızıldeniz’e boşaltıldığını ortaya koyuyor.

Petrol ve gaz sondajı sırasında yüzeye çıkarılan neredeyse arıtılmamış atık su, yüksek düzeyde toksin, yağ ve gres içeriyor.

Belgeler, Süveyş Körfezi Petrol Şirketi (Gupco) tarafından 2019 yılında suyun arıtılması için bir şirketin tutulması amacıyla hazırlanmış. Belgelerde kirlilik seviyelerinin Mısır çevre yasa ve yönetmeliklerine “uymadığı” söyleniyor.

Buna göre, her gün 40 bin metreküp (16 olimpik yüzme havuzuna eşdeğer) zehirli su Kızıldeniz’e veriliyor.

Arizona Eyalet Üniversitesi’nde ekolojist Dr. Greg Asner, bu bilgilerin kurşun, kadmiyum, bakır, nikel ve diğer ağır metallerden kaynaklanan kirliliği ortaya koyduğunu ve durumun “çok endişe verici” olduğunu söylüyor.

Asner, “Burada yanlış bir şeyler olduğunu söyleyebilmek için uzman olmanıza gerek yok” diyor.

Mısır hükümeti atık su sorunundan en az 2019’dan beri haberdar

Sızan belgeler, Mısır hükümetinin atık su sorununu İngiliz petrol şirketi BP’nin tesisteki yüzde 50 hissesini Birleşik Arap Emirlikleri’nin Dragon Oil şirketine sattığı 2019 yılından beri bildiğini gösteriyor. Kalan yüzde 50’lik hisse ise Mısır’ın devlet petrol şirketine ait.

BP’nin hamlesi, yaklaşık 10 milyar dolar değerindeki şirket varlıklarını elden çıkarma kararının bir parçasıydı.

Yeşiller Partisi’nin Birleşik Krallık milletvekili Caroline Lucas: “BP ve diğer petrol şirketlerinin en kirli, çevreye en çok zarar veren varlıklarını temizlemektense satmayı tercih etmeleri şaşırtıcı değil” diyor.

BP, BBC’ye Gupco hissesinin satışının iklim hedeflerinin bir parçası olarak değil, mali nedenlerle yapıldığını söyledi. Atık su ile ilgili sorularımızı Gupco’ya yönlendirdi.

Gupco ve Mısır Çevre Bakanlığı, BBC’nin yorum talebine yanıt vermedi.

Ras Shukeir’deki tesislere yalnızca petrol işçileri ve hükümet müfettişleri erişebiliyor. Ancak BBC, su kirliliğinin boyutunu incelemek için uydu görüntülerini kullanabildi.

Yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin analizi, yeşil renkli bir atık su akıntısının denize ulaştığını ve 20 km ilerleyerek deniz yaşamını barındıran bölgelere doğru ilerlediğini gösteriyor.

Uydu analiz şirketi Soar.Earth, akıntıyı incelemek için uzaktan su kalitesi izleme teknikleri kullandı.

Şirketin uzaktan algılama uzmanı Sergio Volkmer, görüntüye “alg çoğalmasının sebep olmadığını” ancak bunun, yüzeyin altındaki tortular veya sıvılardan kaynaklandığını söylüyor.

Aynı yeşil akıntı 1985 tarihli BBC’nin erişebildiği en eski uydu görüntüsünde de görülebiliyor. Bu da petrol terminalinin onlarca yıldır Kızıldeniz’e “üretim atık suyu” boşaltıyor olabileceğini gösteriyor.

Tesisin Eylül 2022’deki en son görüntüsünde hâlâ görünüyor.

‘Onları boğuyoruz ve ışıktan men ediyoruz”

Arizona Eyalet Üniversitesi ekolojisti Dr Asner, mercan resiflerini izleyen yüksek çözünürlüklü uydu aracı Allen Coral Atlas’ı kullanarak bölgeyi inceledi.

Etkilenen alanın her iki yanında gelişen bir ekosistemin işaretleri olsa da, “birdenbire suyun şeffaflığını yitirdiğini” ve buna yüzeyde kirliliğe benzer bir durumun sebep olduğunu belirtiyor.

Londra Brunel Üniversitesi’nde toksinlerin organizmalar üzerindeki etkilerini inceleyen öğretim üyesi Dr. Gera Troisi, “üretm atık suyunda” bulunan bileşiklerin deniz suyuyla reaksiyona girebileceğini, bunun sudaki oksijeni emebileceğini ve en dirençli deniz canlılarını bile boğabileceğini söylüyor.

Troisi, “Onları boğuyoruz ve tüm bu yüzeydeki maddeler nedeniyle ışıktan da men ediyoruz” diyor.

Birleşmiş Milletler (BM), küresel ortalama sıcaklıkların 1,5 derece artması durumunda dünyadaki mercanların yüzde 90’ının yok olacağı konusunda uyarmıştı.

Kızıldeniz’de deniz sıcaklıkları küresel ortalamadan daha hızlı artıyor ancak bölgenin “süper mercanı” şimdiye kadar iklim değişikliğinin etkilerine karşı dirençli olduğunu kanıtladı.

Bazı bilim insanları, Kızıldeniz mercanının dünya çapında mercanları kurtarmanın anahtarı olabileceğini düşünüyor.

Deniz bilimci Sylvia Earle, bu mercanı yükselen sıcaklıklar karşısında neyin koruduğunu bulmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu söylüyor.

Ancak “Büyük Bariyer Resifi gibi dünyanın diğer bölgelerindeki bozulmuş resifleri iyileştirmek için Kızıldeniz’den mercan nakli olasılığı nedeniyle kirliliğin uluslararası toplum için çok büyük önem taşıdığını” belirtiyor.

Mercan resifleri, okyanusların yalnızca yüzde 0,1’ini kaplamasına rağmen denizdeki biyolojik çeşitliliğin yüzde 30’una ev sahipliği yapıyor.

Kızıldeniz’de şahin gagalı kaplumbağalar gibi nesli tükenmekte olan türler için güvenli sığınaklar olmanın yanı sıra milyonlarca Mısırlıya gelir sağlayan balıkçılık, deniz tarımı ve turizm gibi faaliyetleri destekliyorlar.

Hem Mısır’da hem de uluslararası camiadaki bilim insanları, Gupco’nun faaliyet gösterdiği bölgenin, Kızıldeniz’de Büyük Kıyı Resifi olarak bilinen deniz koruma bölgesine dahil edilmesini tavsiye ediyor. Şu anda resifin yaklaşık yüzde 50’si korunuyor.

STK’lar, koruma kararının Mısır çevre bakanlığı tarafından COP27’de duyurulmasını bekliyordu. Ama şu ana kadar herhangi bir duyuru yapılmadı.

Petrol şirketleri, Shell ve Chevron yakın zamanda Büyük Kıyı Resifi’nin korunan kısımlarından yaklaşık 30 km açıkta yeni petrol ve gaz kuyuları için arama çalışması yaptı.

Brezilya cumhurbaşkanlığına yeniden seçilen Luiz Inacio Lula da Silva, Mısır’da devam eden COP27 iklim zirvesinde “Brezilya dünya sahnesine geri döndü” dedi.

Konuşması alkışlarla kesilen Lula ülkesinin artık, iklim değişikliğiyle küresel mücadelenin parçası olacağını, Jair Bolsonaro yönetimi altında olduğu gibi kendisini dış dünyadan izole etmeyeceğini söyledi.

“Amazon dünya için büyük önem taşıyor. Yaşayan bir ağacın kesilen bir ağaçtan çok daha kıymetli olduğunu kanıtlamak zorundayız” diyen Lula, 2025 yılındaki iklim zirvesinin Brezilya’nın Amazon bölgesinde yapılması için Birleşmiş Milletler’e başvuracağını açıkladı.

Dünya liderleri ve çok sayıda ülkeden uzman, Mısır’ın Şarm el Şeyh kentinde iklim değişikliğini görüşmeyi sürdürüyor ve hafta sonuna doğru bir anlaşma metninin ortaya çıkması bekleniyor.

Lula da, kıl payı farklı kazandığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinden yalnızca iki hafta sonra zirveye katıldı, burada ABD, Çin ve AB’den yetkililerle biraraya geldi.

Ocak ayında görevi resmen Lula’ya devredecek olan Jair Bolsonaro’nun cumhurbaşkanlığı döneminde Amazon yağmur ormanlarındaki tahribat rekor düzeylere yükselmişti.

Yeni Cumhurbaşkanı ise Amazon’daki tahribatı onarmaya ve ormansızlaştırmayı durdurmaya çalışacağını vaadediyor.

• COP27: BM İklim Zirvesi hakkında ne kadar bilgi sahibisiniz?

Brezilya’da direniş var

Brezilya’nın yeni lideri COP27’de gayet sıcak karşılandı ama ülkesinde iklim konusunda ciddi bir dirençle karşı karşıya.

Brezilya Kongresi’nde Lula’nın karşıtlarının ciddi bir çoğunluk sahibi olması, verdiği sözleri yerine getirmesini güçleştirebilir.

Brezilya’dan sivil toplum kuruluşu İklim Gözlem Ağı’nın genel sekreteri Marcio Astrini’ye göre Lula’nın vaatlerini yerine getirebilmesi için Bolsonaro’nun izlediği politikayı tersine çevirmesi lazım.

Bunun için öncelikle çevre koruma kurumları oluşturup güçlendirmesi, koruma faaliyetlerini teşvik amaçlı Amazon Fonu’nu yeniden canlandırması, Amazon’da yasaları çiğneyenlerin peşine düşmesi gerekiyor.

Şu anda arkasında olan sivil toplum kuruluşları, vaatlerini yerine getirmediği takdirde ona muhalefet etmekte tereddüt etmeyeceklerini söylüyorlar.

Salı günü COP27’ye gelen genç Brezilyalı çevre gönüllüleri Lula ile buluştu.

Perde arkasında ise ülkeler arası müzakere ve pazarlıklar sürüyor ve nihai anlaşma metninin Cuma veya Cumartesi günü tamamlanması bekleniyor.

Ancak temel konularda farklı ülkelerin pozisyonları arasında hala büyük uçurumlar var.

Bilhassa iklim değişikliğinin yol açtığı onarılamayacak zararın faturasını kimin ödeyeceği, hâlâ en hararetli tartışma konusu.

Gelişmekte olan ülkeler, uğradıkları kayıpların telafisi için bir an önce kaynak sağlanmasını talep ederken, gelişmiş ülkeler kirliliğin çoğuna sebep olduğunu söyledikleri ülkelerin zararlarını tazmin etme konusunda ayak diretiyor.

Ayrıca küresel ısınma hızının arttığına işaret eden araştırmalar da büyük bir kaygı konusu.

İklim değişikliğinin en kötü etkilerinden korunabilmek için daha önce uzmanlar tarafından belirlenen, küresel ısı artışını sanayi devrimi öncesi düzeyin 1,5 santigrad üzerinde tutabilme hedefine bu gidişle erişilemeyeceğinden endişe ediliyor.