Yusuf Üçay
Ambalaj herhangi bir fiziki metayı her türlü iç ve dış etkenden fiziki, kimyasal bozunumunu önlemek için izole etmeye yarayan malzemelere verdiğimiz genel addır. Topraktan yapılan küp, testi, dokumadan ürünler, cam, Kağıt, Plastik, ahşap, metal vb bir çok malzemeden oluşur.
Ambalajın tarihi sanıldığı kadar yeni değildir insanlık her çağda özellikle gıdanın güvenliği için bir çok teknik geliştirmiştir. 20000 yıl önceye kadar tarihlendirebildiğimiz topraktan yapılan malzemenin pişirilmesinden bu güne tarihlenebilir gerçekliğe sahip ambalajın günümüze kadar uzanan hikayesini kısaca göz atalım;
Topraktan üretilen koruyucular
Amerikalı arkeologlar, Çin’in güneyinde yaptıkları kazılar sırasında dünyanın en eski çömlek parçalarını buldu. Science dergisinde yayımlanan makalede, Ciangsi eyaletinin Şianrendong Mağarası’nda bulunan çömlek parçalarının yaklaşık 20 bin yıllık olduğu belirtiliyor. Anadoluda çömlekçiliğe ait bulgulara ise, günümüzden yaklaşık 5000 yıl önce Kayseri dolaylarında Alişar’da Boğazköy’de ve Truva’da rastlanılmıştır. Çömlekçilik bir zanaat ürünüdür ilk ne zaman başladığı tespit edilememektedir.
Cam Ambalaj
Cam ambalaj ilk olarak M.Ö. 1500 yıllarda Mısır’da kap şeklinde karşımıza çıkan cama kireçtaşı, soda kum, silikat karıştırılıp eritilerek sıcak olarak şekil veriliyor ve cam ambalajlar elde edildiği tarihsel verilerle biliniyor.
Metal Ambalaj
Eski çağlardan altın ve gümüş gibi malzemelerden yapılan kutular olarak karşımıza çıkar, daha sonra daha güçlü alaşımlar, sıradan malzemeler ve kaplamalarla hayat bulan metal ambalajlar günümüzde de pek çok ürünün korunmasında görev üstlenir. Teneke plakanın üretimi M.S. 1200 yılında Bohemya’da keşfedilmiştir. Daha sonra 14. yüzyılın başlarında Bavyera’da teneke kaplı konserve kutular kullanılmaya başlanmıştır.
Ahşap Ambalaj
2017 yılında Mısır’ın Dahshur bölgesindeki 3.800 yıllık piramidin içinde, Hatshepset adlı prensesin mumyasının olduğu bir mezar odası keşfedilmiştir. Mısırlı arkeologların 3.800 yıllık piramitte ulaştığı mezar odasında büyük hasar görmüş lahit kalıntısı ve üç satır hiyeroglif yazılı bir ahşap kutu bulunmuş. Bu ahşap kutu arkeolojik olarak tarihlenebilir en eski veri olsa da ahşap kutuların 5000 yıllık bir tarihe sahip olduğu düşünülmektedir.
Kâğıt Ambalaj
İşlenmiş dut ağacı kabukları M.Ö. 1. ve 2. yüzyıllarda Çin’de yiyecekleri sarmakta kullanılmış sonraki bin 500 yıl boyunca kâğıt yapma teknikleri geliştirilmiş ve Ortadoğu’ya aktarılmıştır. Buradan Avrupa’ya, 1310’da İngiltere’ye gelen kâğıt yapma teknikleri Amerika’ya 1690’da ulaşmıştır. İlk ticari karton ve kutu, Çin’den 200 yıl sonra 1817’de İngiltere’de üretilirken oluklu kâğıt 1850’lerde ortaya çıkmıştır, ticarette el yapımı tahta kasaların yerini oluklu karton kutular almaya başlamış, 20’nci yüzyıl kâğıt ve karton açısından en parlak dönem olmuştur.
Ve Cinayetin Hikayesi
İlk yapay plastik 1838 yılında Alexander Parker tarafından hazırlanarak,1862 yılında Londra’daki Büyük Uluslarası Fuarda sergilenmiştir. Bu plastiğin, fildişi gibi doğal malzemelerin yerini alması planlanmış ve “parkesin” olarak isimlendirilmiştir.1840 yılında Charles Goodyear ve Thomas Hancock yapışkanlık özelliğini ortadan kaldıran ve doğal kauçuğa elastiklik özelliğini katan bir yöntem geliştirmiştir.1851 yılında sert kauçuk ya da bilinen adıyla “ebonit” ticari hale gelmiştir. 1870 yılında New Yorklu John Wesley Hyatt’a yüksek sıcaklıkta ve basınçla üretilen düşük nitrat içerikli “selüloit” için patent almıştır. Bu buluş, piyasaya sürülen ilk plastiktir ve1907 yılında Leo Hendrik Baekeland tarafından “Bakelite” üretilene kadar da tek plastik olarak kalmıştır.
Plastiklerin tam olarak ne oldukları 1920 yılında Hermann Staudinger’in bir fikir öne sürmesine kadar bilinmiyordu. Tüm plastikler, kauçuk ve selüloz gibi malzemelerin polimer veya makro molekül olduklarını öne sürmüştür. Bu varsayım başlangıçta birçok bilim adamı tarafından kolayca kabul edilmemekle beraber, Staudinger bu fikirle 1953 yılında Nobel ödülü de almıştır. Plastik ambalaj 1950’li yıllardan sonra yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1970’li yılların sonunda plastik ambalaj sektörü büyümeye başlamıştır.
Plastik Ambalajlar savaş artığıdır..
II. Dünya Savaşında polietilen çok miktarda üretilmiş ve savaş sonrası piyasada kolayca bulunabilen bir malzeme haline gelmiştir. Plastik ambalaj sektöründeki büyüme 1970’li yıllardan başlayarak günümüze değin hızlanmıştır.
Sayılarla Plastik Ambalaj Kirliliği
1950 – 2015 yılları arasında üretilen plastik atık miktarı 8 milyar 300 milyon tondur. Dünya üzerinde her yıl ortalama 380 milyon ton plastik atık üretilmektedir. Bu atıkların %1,5 ila %4,5 arasında ki bir kısmı denizlere karışmaktadır. Plastik doğada hızlı çözünüme sahil olmadığından yüzlerce yıl ufak aşınmalarla mikroplastik üretimini sağlamaktadır.
Kaynak: Our world in data
Yıllık plastik kullanımının büyük kısmını ambalaj sektörü kaplamaktadır. Yukarıda ki grafikte verildiği üzere bu miktar neredeyse yıllık kullanımın yarısından biraz azdır. Plastik ambalajlarda geridönüşüm oranı azdır ve her geçen yıl hızla artan kirliliğe neden olmaktadır
Plastiğin Vücuda Girişi
Plastikler vücdumuza nasıl girer? Bu sorunun cevabı yiyecek ve içecek temasından oluşan doğrudan alım ve plastik atıkların depolanmasından sonra dönüştürülemeyen kısımlarının doğada bozunarak gerek diğer canlıların bünyesine alınması gerekse hava su diğer gıda ürünleri ile dolaylı olarak mikroplastik diye tanımladığımız hali ile girer. Bazı araştırmalar sonucu açığa çıkan veriler aşağıdadır.
1 – Yapılan bir pilot çalışmada denekler 1 hafta süre içinde, plastik ambalajlı yiyecekler yedi ve pet şişelerdeki içeceklerden içti. Araştırma kapsamında, deneklere dışkı tahlili yapıldı. 50-100 mcm çapında 9 farklı mikroplastik rastlandı.Mikroplastiklerin mikron çapında olduğu için lenf ve kan dolaşımına hatta karaciğere gittiğini Avrupa Gastroenteroloji Kongresinde bildirilmiştir.
2 – Altı kıtadan 16 farklı ülkede üretilen 39 farklı marka deniz, kaya ve göl tuzunu inceleyen araştırmacılar, bu markalardan 36’sında mikroplastik parçacıklarına rastladı.3 – Kanadalı McGill Üniversitesi araştırmacıları, çok sayıda farklı markanın plastik çay poşetlerini laboratuvar ortamında 95 santigrat derece suda teste tabi tutarak serbest kalan mikroplastik partiküllerin yoğunluğunu ölçtü. Yayınlanan raporda yalnızca bir bardakta 11,6 milyar mikroplastik parçacık ve 3,1 milyar nanoplastik parçacık suya sızdığı tespit edildi.
4 – Green Peace Akdeniz’in denizlerde mikroplastik kirliliği raporuna göre her iki balıktan birinde mikroplastik kirliliği söz konusu.
5 – Hollanda’nın Amsterdam Vrije Üniversitesi’ndeki (VUA) bilim insanlarının araştırmasında, test yapılan et ve süt ürünlerinin dörtte üçünde ve her kan örneğinde mikroplastik partikülleri bulundu.
6 – Ayrıyeten havada, su da, toprakta ve buzulllarda mikroplastik kirliliğine rastlanmıştır.
İnsanda Mikro Plastik..
Şuana kadar araştırmalar sonucu elde edilmiş olan veriler aşağıda yer almaktadır;
1 – Amsterdam Özgür Üniversitesi uzmanları tarafından yapılan testler sonucunda, çalışmaya katılan 22 kişiden 17’sinin kanında mikroplastik tespit edildi.
2- İngiltere’deki Hull Üniversitesi ve Hull York Tıp Fakültesinden araştırmacılar, 13 hastanın 11’inin akciğer derinliklerinde, insan sağlığını tehdit eden 39 mikroplastik partiküle rastlandığını açıkladı.
3 – İtalya’nın başkenti Roma’daki San Giovanni Calibita Fatebenefratelli Hastanesi’nde Doğum Bilim ve Jinekoloji Direktörü olan Antonio Ragusa tarafından yönetilen çalışmada 6 plasentanın incelendiği ifade edilirken, mikroplastik parçacıkları, normal gebelik ve doğumları olan 4 sağlıklı kadından alınan plasentaların hem fetüs hem anne tarafında hem de fetüsün geliştiği zarın içinde tespit edildi.
4 – Bazı verilere göre mikroplastikler en çok karaciğer, dalak ve böbreklerde birikmektedir.
5- Avustuya Çevre Ajansı ve Viyana Tıp Üniversitesinden bilimciler, dışkı örneklerini aldıkları kişilerin son bir haftada hangi gıdaları tükettiğini kaydetti, çoğu katılımcı plastik şişelerden sıvı içmiş ve ayrıca deniz ürünleri tüketmişlerdi. Testlerde dokuz farklı çeşit plastik tespit edildi. Plastik ürünlerde çoğunlukla kullanılan polipropilen ve polietilen tereftalat en yaygın olarak tespit edilen plastik çeşitleri oldu.
Mikroplastikler Hangi Hastalıklara sebep oluyor?
Mikroplastikler aniden bir hastalığa sebep olmamak ile birlikte sigara gibi uzun vadeli sonuçlar doğuracak bir yapıya sahip. Mikroplastiklerde bulunana bir çok etken maddenin etkiler açısından kanser, solunum yolları sorunu, gen bozulmaları ve bir çok hastalık riskini taşıdığı uzmanlarca söylenmektedir.
Plastik Ambalajlar ve Diğer Tek Kullanımlık Plastikler Derhal Yasaklanmalı
Bütün bu veriler ışığında ambalajın amacına dönecek olursak, ambalajlamanın amacı gıda güvenliğini korumaktan doğmuştur. Plastik ambalajlar açık şekilde misyonu olan gıda güvenliğini yerine getirmekten ziyade gıda güvenliğini tehdit eden bir unsurdur. Gıda güvenliğini riske atan ve bir çok alana olumsuz etkisi olan plastik ambalajlar ve tek kullanımlık diğer plastikler derhal yasaklanmalıdır.
