​Yusuf ÜÇAY

Günümüz toplumunu köklü bir şekilde yeniden şekillendiren dijitalleşme dalgası, beraberinde getirdiği büyük potansiyelin yanı sıra, toplumsal yapının temel direklerini zorlayan ciddi riskleri de içermektedir. İnternet, mobil teknolojiler ve yapay zekâ uygulamalarının günlük hayatın her köşesine entegre olması, bireysel verilerin devasa boyutlarda toplanıp merkezileşmesine yol açarken; bu durum, bir “Dijital Monarşi”nin sessizce yükselişine ve potansiyel bir toplumsal çöküş senaryosuna işaret etmektedir.

1. Dijitalleşme ve Veri Güvenliği Paradoksu
​Dijitalleşmenin hızı, veri güvenliği önlemlerinin gerisinde kalmaktadır. Her geçen gün artan siber saldırıların ölçeği, bu hassas dengeyi gözler önüne sermektedir. Örneğin, küresel çapta 2019’un ilk yarısında 4.1 milyar veri ihlali tespit edilmiş olması, bu tehdidin boyutunu açıkça göstermektedir. Şirketler için bir veri ihlalinin ortalama maliyetinin 3.92 milyon dolar seviyelerinde olması (2019 verisi), dijital ekonominin bu kırılgan zeminde ilerlediğini teyit etmektedir. Verilerin bu denli büyük ölçekte ve sıkça tehlikeye atılması, bireylerin dijital sistemlere olan temel güvenini sarsmaktadır.

2. Merkezi Veri Kontrolü ve Yönetimin Dönüşümü: Algoritmik Tahakküm
​Merkezileşmiş devasa veri yığınları, yalnızca güvenlik riski taşımakla kalmaz, aynı zamanda iktidar sahiplerine (hükümetler ve büyük teknoloji şirketleri) eşi benzeri görülmemiş bir toplumsal denetim gücü sunar. Bu durum, yönetim biçimini de kökten değiştirmektedir:
​Veri Odaklı Yönetimin Kontrol Gücü: Geleneksel bürokratik yönetimin yerini, bireylerin çevrimiçi aktiviteleri, konum bilgileri ve davranışlarına dair toplanan verilerle beslenen “veri odaklı yönetim” almaktadır. Bu veriler, algoritmik sistemler aracılığıyla analiz edilerek, hem ticari hem de siyasi amaçlarla toplumsal davranışları önceden tahmin etme ve yönlendirme yeteneği vermektedir. Örneğin, belirli bir sosyal kesimin politik eğilimlerini belirleyip, mikro hedefleme ile oylama davranışını etkileme çabaları, bu kontrol mekanizmasının siyasi izdüşümüdür.

Algoritmik Tahakküm: Yeni yönetim biçimi, geleneksel toplumsal kontrol mekanizmalarının (yazılı ve yazısız kurallar) yanına, bireyleri sürekli izleyen, sınıflandıran ve hedefleyen “algoritmik tahakküm” adı verilen yeni bir gözetim biçimi eklemektedir. Teknolojinin yanlış kullanımı, yüz tanıma algoritmalarının bazı etnik grupları yüksek oranda yanlış sınıflandırması gibi örneklerle kanıtlandığı gibi, sistemik ayrımcılığı artırma potansiyeli taşımaktadır. Yönetim, “ölçülebilir” metriklere aşırı odaklanarak biyoçeşitlilik kaybı veya yerinden edilme gibi karmaşık sistemik sorunları göz ardı edebilmekte, bu da uzun vadeli toplumsal ve ekolojik çözümleri engellemektedir.

3. Online Kumar ve Dijitale Entegre Suç Alanının Yükselişi: Verinin Silahlanması
Dijitalleşme, suç alanının da hızla evrilmesine neden olmuştur. Online kumar ve dolandırıcılık, dijital suçların ön saflarında yer almaktadır.

Sektörün Büyüklüğü ve Toplumsal Yıkım: Küresel kumar endüstrisi 2023’te 536 milyar dolara ulaşırken, bunun yaklaşık 132 milyar dolarını (%24,6) sanal kumar oluşturmuştur. Sanal kumar pazarının 2030 yılına kadar 150 milyar doları aşması beklenmektedir. Türkiye gibi ülkelerde sanal kumar oynayanların oranı %10.6 ile dünya ortalamasının üzerinde yer alırken, kumar bağımlılığı nedeniyle danışmanlık merkezlerine yapılan başvuruların büyük çoğunluğu (örn. YEDAM’a başvuranların %97’si erkek) genç ve orta yaş (26-35 yaş grubu en yüksek başvuru) grubunda yoğunlaşmaktadır. Bu durum, sadece bireysel mali çöküşlere değil, aynı zamanda ulusal düzeyde üretkenlik kaybına ve aile dramlarına neden olan bir toplumsal bağımlılık pandemisi yaratmaktadır.

Yasa Dışı Bahis ve Kara Para Aklama: Yasa dışı bahis ve kumar, aynı zamanda küresel bir kara para aklama mekanizması olarak da işlev görmektedir. Suç örgütleri, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi yasadışı faaliyetlerden elde ettikleri parayı, karmaşık sanal bahis ve kumar sistemleri üzerinden dönüştürerek yasal hale getirmeye çalışmaktadır. Bu sitelerin sayısındaki büyük artış (bir ülkede 2024’te yasa dışı bahis ve kumar nedeniyle 375 binden fazla sitenin erişime kapatılması), bu suç ekonomisinin devasa boyutunu ve devletlerin denetim yeteneği üzerindeki baskısını göstermektedir.

Çalınan Veriler: Dolandırıcılığın Yeni Silahı: Dolandırıcılık, veri ihlallerinde ele geçirilen kimlik bilgileri, finansal detaylar ve kişisel alışkanlıklarla beslenen “hassas güdümlü füze” saldırılarına dönüşmüştür. Dolandırıcılar, sızan bu verileri kullanarak hedefli oltalama (spear phishing), kusursuz sosyal mühendislik saldırıları ve kimlik hırsızlığı gerçekleştirmekte, kurbanın güvenini kazanarak finansal varlıklarını kolayca ele geçirmektedir.

Sonuç: Dijital Monarşi’den Kaçınmak

Dijitalleşmenin sunduğu konfor ve hız, veri güvenliği riskleri, merkezileşmiş kontrolün toplumsal denetim potansiyeli ve online suçların yaygınlaşması gibi bedellerle gelmektedir. Merkezi veri sistemleri etrafında kurulan ve büyük teknoloji/devlet aktörlerinin elinde yoğunlaşan bu güç, bireyin bir veri noktasına indirgendiği bir “Dijital Monarşi”nin doğuşunu simgelemektedir.

Bu monarşi, toplumsal uzlaşının, demokratik tartışma kültürünün ve bireysel refahın zayıflamasına yol açarak, toplumsal çöküş riskini artırmaktadır. Bu döngüyü kırmak için; teknolojik sorumluluk, şeffaflık, hesap verebilirlik mekanizmalarının güçlendirilmesi ve bireylerin dijital okuryazarlığının artırılması elzemdir. Aksi takdirde, verinin silahlandırıldığı ve yönetimin algoritmaların hükmüne girdiği bir gelecekte, dijitalleşmenin vaat ettiği aydınlık çağ yerine, gözetimin karanlık çağına doğru ilerlemek kaçınılmaz olacaktır.

Yusuf ÜÇAY

Doğa, insanlığın var olduğu andan itibaren sadece bir yaşam alanı değil, aynı zamanda varoluşunun ta kendisi olmuştur. Kadim bilgeliğe göre insan, doğanın ayrılmaz bir parçasıdır; tıpkı bir ağacın yaprağı, bir nehrin damlası gibi. Ancak modern çağın hızına ve “gelişim” yanılsamasına kapılan insan, bu kadim bağı kopararak doğayı fethedilecek, tüketilecek ve kontrol altına alınacak bir kaynak olarak görmeye başladı. İşte tam bu noktada, insanlık kendi sonunu hazırlayan bir kurbana ve aynı zamanda yeryüzünün faal katiline dönüştü. Ekolojik tahribat, bu kronik intihar ve cinayetin birleşiminden oluşan trajik bir sentezdir.

​Ekolojik yıkım, bir gecede meydana gelen, aniden ortaya çıkan bir felaket değildir. Bu, uzun yıllara yayılan, sessiz ve sinsi bir suçun hikayesidir. Her bir kesilen orman, kurutulan nehir, zehirli atıklarla doldurulan toprak ve kirletilen hava, bir cinayet mahalli gibi, her geçen gün daha da görünür hale gelen kanıtlardır. Bu cinayetin failleri olarak, ormanları sadece kereste için değil, yeni yerleşim alanları ve tarım arazileri açmak için yok ettik. Denizleri ve okyanusları plastik atıklarla boğduk, atmosferi fosil yakıtlarla doldurduk ve bir zamanlar yaşamla dolup taşan sulak alanları imara açtık. Bu döngüde, doğa artık sadece cansız bir arka plan değil, aynı zamanda bizimle birlikte can veren bir kurban oluyor.

Ancak bu cinayet, aynı zamanda bilinçli ya da bilinçsiz bir intihardır. Çünkü doğayı yok ederken, aslında kendi yaşam kaynaklarımızı da tüketiyoruz. Sanayi devriminden bu yana ekolojik krizin tetiklediği iklim değişikliği, kuraklıklar, gıda kıtlığı ve aşırı hava olayları, doğanın bize karşı bir intikamı değil, kendi eylemlerimizin kaçınılmaz sonuçlarıdır. Soluduğumuz hava kirlendikçe astım ve solunum yolu hastalıkları yaygınlaşıyor. Zehirlediğimiz sular, besin zincirimize girerek sağlığımızı tehdit ediyor. Bu zincirleme reaksiyonun en büyük kurbanı yine insan oluyor. Bizler, doğanın dengesi bozulduğunda, en kırılgan ve savunmasız olanın kendimiz olduğunu görmezden geldik. Bu durum, insanlık olarak kendi kuyumuzu kazdığımızın en net göstergesidir.

Bu trajik denklemden çıkış yolu, sadece teknolojik çözümlerle ya da yeşil kampanyalarla sınırlı değildir. Asıl dönüşüm, zihniyetimizde başlamalıdır. İnsanın doğadan bağımsız ve ona üstün olduğu yanılgısından kurtulmalı, onunla bir bütün olduğunu yeniden idrak etmeliyiz. Bu, sadece bir çevreci duruşu değil, aynı zamanda varoluşumuzun en temel koşuludur. Aktivist sanat projeleri, plastik atıklardan eserler yaratarak dikkat çekmek, yazdığımız her bir makale ya da yaptığımız her bir eylem, bu uyanışın bir parçasıdır.

Bugün, ekolojik krizin eşiğinde, bu trajediyi idrak etmek zorundayız: Doğa üzerinde işlediğimiz her cinayet, aynı zamanda kendimize uyguladığımız bir intihardır. Bu döngüyü kırmak, sadece doğanın değil, insanlığın geleceği için de hayati önem taşımaktadır. Belki de bu yıkımdan bir ders çıkararak, doğayla yeniden barışık, onun bir parçası olduğumuzu idrak eden ve yaşamı bir tüketim nesnesi olarak değil, bir ortaklık olarak gören bir varoluş inşa edebiliriz. Aksi halde, bu döngüde hem katil hem de kurban olmaya devam edeceğiz.

Nihat Erarslan – Metin Irmak 14/08/2025

İnsanlık Tarihinin En Kritik Yol Ayrımında

İnsanlık, uygarlık tarihi boyunca belki de hiç bu kadar keskin bir yol ayrımına gelmedi. Bugün dünya üzerindeki politik kararlar nerede alınırsa alınsın, hangi başkentte imzalar atılırsa atılsın, bu kararların gerçek etkisi Ortadoğu coğrafyasında şekillenmektedir. Ve bu kadim coğrafya, insanlığın eşi benzeri görülmemiş bir fırtınanın kıyısında olduğunu açıkça göstermektedir.

Bu fırtına yalnızca bölgesel bir çatışma, geçici bir türbülans değil; bütün gezegenin kaderini belirleyecek bir kırılma anıdır. Bu kırılma, ya insanlığa yeni bir sıçrama imkânı yaratacak ya da tüm canlılık için geri dönülmez bir yok oluşun kapısını aralayacaktır.

Binlerce yıl boyunca insanlık, kendini bu gezegenin merkezine yerleştirdi. Uygarlığın, ilerlemenin, yaşamın taşıyıcısı olduğunu düşündü. Ancak geç de olsa görüldü ki, bu gezegen sadece insana ait değil. Doğa, canlılar ve yaşamın diğer bileşenleri birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Bu nedenle bugün, parçacı değil, bütüncül bir bakış açısı bir tercih değil, yaşamsal bir zorunluluktur.

Tarih dediğimiz şey, aynı zamanda savaşların tarihidir. Bu savaşlar çoğu zaman insanın doğayı, kendini ve varoluşunu anlamaktaki yetersizliğinin, bilinçsizliğinin bir sonucudur. Önce bireyler arası gerilimlerde, sonra kabileler, bölgeler ve uluslar arasında büyüyerek süreklilik kazanan çatışmalar, modern çağda emperyalist savaşlara dönüşmüştür.

Ancak yalnızca silahlar konuşmadı. Toplumların iç yapılarındaki üretim ilişkileri, sınıflar arası çelişkiler, uzun bir dönem bu savaşların gerçek zeminini oluşturdu. Fakat kapitalizm, bu çelişkileri görünmez kılacak yeni yöntemler geliştirdi. Medya, propaganda aygıtları, dijital araçlar ve kitlesel algı yönetimiyle gerçekleri perdeledi. Sömürüyü daha sofistike hale getirdi. Sınıf mücadelesinin görünürlüğü azaldıkça, kapitalist sistemin önünde yeni fırsat alanları belirdi: Doğa, çevre, yaşam alanları – kısacası ekosistem – yeni sömürü sahalarına dönüştürüldü.

Bugün kapitalizm, artık yalnızca emek gücünü değil; ormanı, nehri, toprağı, havayı da sömürmektedir. Ekolojik yıkım politikaları kural tanımaz bir açgözlülükle yürütülmekte; şirketler, devletler ve uluslararası sermaye grupları bu yağmayı meşrulaştırmak için tüm imkânlarını seferber etmektedir. Gezegenin geri kalanına ise; kriz, yoksulluk, faşizm ve hayatta kalma mücadelesi kalmaktadır.

Geniş halk kesimleri bir yandan derinleşen ekonomik krizlerle boğuşurken, bir yandan da doğayı ve yaşamı hiçe sayan küresel güçlerin pazar savaşlarına maruz kalmaktadır. Tüm bunlar, insanlığı sadece politik değil varoluşsal bir yol ayrımına getirmiştir.

Bugün doğa, yüzyıllardır kapitalist savaşlarla tahrip edilen insanlıkla birlikte can çekişiyor. Ve bu enkazdan çıkışın tek yolu vardır: BARIŞ. Ancak bu barış, soyut bir uzlaşı değil; adalet, eşitlik ve özgürlük ilkelerine dayalı, tüm canlılığı kapsayan somut bir taahhüt olmalıdır. Ve bu taahhüt, sadece sözle değil; hukuki, politik ve toplumsal güvencelerle sağlamlaştırılmalıdır.

Çünkü yaşanabilir bir gelecek, ancak bu barışın mümkün kılacağı adil bir dünya düzeniyle mümkündür.

Barışın Ekolojisi

Barışı savunmadan ekoloji mücadelesi yürütmek, kökünü keserek ağaç dikmeye çalışmak gibidir. Çünkü ekoloji mücadelesinin özü, doğayı ve yaşamı koruma iradesidir; savaş ise hem doğayı hem yaşamı en hızlı ve en geri dönüşsüz biçimde yok eden süreçtir.

Savaş sadece insanları öldürmez; bombalar, ağır silahlar, kimyasal maddeler, orman yangınları ve altyapı yıkımı ekosistemleri yok eder. Tarım alanları, ormanlar, su kaynakları kirlenir ya da tamamen yok olur. Kriz dönemlerinde çevre mevzuatları askıya alınır; “acil ihtiyaç” bahanesiyle madenler, ormanlar ve su kaynakları kontrolsüzce sömürülür. Savaş ekonomisi, doğa koruma bütçelerini de yok eder.

İnsanlar güvenlik kaygıları içindeyken ekolojik sorunlar geri plana itilir. Aktivistler ve bilim insanları susturulur, sürgüne zorlanır. Oysa barış ortamı, doğanın iyileşmesine, biyoçeşitliliğin korunmasına ve ekosistemlerin yeniden dengelenmesine fırsat verir.

Barışın ekolojisi, tüm canlıların doğaya zarar vermeden uyum içinde yaşadığı, kaynakların adil paylaşıldığı, şiddetin ve yıkımın olmadığı bir düzen demektir.

Savaşın ekolojisi ise yıkım ve yok oluştur.

Doğada her tür kendi rolünü oynar; denge bozulduğunda sistem kriz üretir. Toplumsal adaletsizlikler de çevre sorunlarının kökeninde yatar. Adalet sağlanmadan gerçek barış mümkün olmaz. Barış, karşılıklı bağımlılık, sürdürülebilirlik ve ortak yaşam kültürüyle mümkündür.

Barış, ekoloji mücadelesinin olmazsa olmaz zeminidir. Silahların sustuğu yerde; ağaçlar, hayvanlar ve insanlar yeniden nefes alır. Ancak yalnızca silah bırakmak yetmez; kimlik, hak, yerel yönetim, adalet, dil ve kültür gibi meseleler de çözülmelidir. Bu adımlar atılmadıkça süreç “kırılgan ateşkes” olmaktan öteye geçemez.

Ekoloji ve barış, aynı ağacın iki dalıdır — biri olmadan diğeri yeşermez. Doğa yok olursa insan yaşayamaz; insanın barışı yok olursa doğa da korunamaz. Temiz su, verimli toprak, sağlıklı hava herkesin hakkıdır. Ekolojik adalet, toplumsal adaletle el ele yürür.

Biz ekoloji mücadelesi verenler, barış görüşmelerinin seyircisi değil öznesi olmalıyız. Halkın katılımı olmadan barış süreçleri zayıf kalır.

Çünkü savaşın, talanın ve doğa yıkımının karşısında susmak suçtur.

Barışın ekolojisi, hem doğanın hem toplumun uyum içinde var olmasını sağlayan dengedir.
Barış ve ekoloji mücadelemizi birleştirelim, birlikte çoğalalım